Tổng quan
Bóc tách động mạch sống nền là gì?
Bóc tách động mạch sống nền (Vertebral Artery Dissection – VAD) là tình trạng xuất hiện vết rách ở một hoặc nhiều lớp mô cấu tạo nên động mạch sống nền. Đây là một nguyên nhân hiếm gặp gây đột quỵ ở người lớn tuổi, nhưng lại phổ biến hơn ở những người dưới 45 tuổi.
Động mạch sống nền là gì?
Mỗi người có hai động mạch sống nền chạy dọc theo phía sau cổ, gần các đốt sống. Chúng có vai trò cung cấp máu giàu oxy cho não và tủy sống.
Cấu trúc của động mạch sống nền gồm ba lớp:
- Lớp áo trong (Intima): Lớp trong cùng, tiếp xúc trực tiếp với dòng máu.
- Lớp áo giữa (Media): Lớp giữa, duy trì dòng máu lưu thông đúng hướng.
- Lớp áo ngoài (Adventitia): Lớp ngoài cùng, tạo cấu trúc cho mạch máu.
Bóc tách động mạch sống nền ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?
Khi bị bóc tách, máu sẽ bị mắc kẹt giữa lớp áo trong và lớp áo giữa. Máu không lưu thông có thể hình thành cục máu đông, tạo ra một chỗ phình làm gián đoạn dòng máu. Nó cũng có thể dẫn đến sưng (giãn nở) động mạch.
Trong những trường hợp nghiêm trọng nhất, bóc tách động mạch sống nền gây ra đột quỵ:
- Đột quỵ thiếu máu cục bộ (Ischemic stroke): Xảy ra khi cục máu đông đủ lớn để chặn dòng máu đến não. Cục máu đông cũng có thể vỡ ra, di chuyển theo dòng máu và bị mắc kẹt trong một động mạch ở hạ lưu.
- Đột quỵ xuất huyết (Hemorrhagic stroke): Xảy ra khi bóc tách ảnh hưởng đến cả ba lớp của mô động mạch. Điều này làm cho máu tràn ra khỏi động mạch thay vì đến não. Nếu sự bóc tách lan vào bên trong não, điều này có thể gây chảy máu vào không gian xung quanh não (xuất huyết dưới nhện) hoặc vào chính não.
Ai có nguy cơ bị bóc tách động mạch sống nền?
Ở một số người, bóc tách động mạch sống nền xảy ra mà không có lý do rõ ràng. Tuy nhiên, bạn có thể có nguy cơ cao hơn nếu mắc một số bệnh lý nhất định, bao gồm:
- Loạn sản sợi cơ.
- Hội chứng Ehlers-Danlos.
- Hội chứng Marfan.
- U xơ thần kinh loại 1.
- Bệnh tạo xương bất toàn.
- Chứng tăng homocysteine máu.
Các yếu tố rủi ro khác của bóc tách động mạch sống nền là gì?
Chấn thương cũng có thể gây ra bóc tách. Điều này có thể xảy ra do giữ cổ ở vị trí ưỡn quá mức (nhìn lên trên) trong thời gian dài. Nó cũng có thể xảy ra với các chuyển động cổ đột ngột và chấn thương.
Các hoạt động và tình huống khác có thể dẫn đến bóc tách động mạch sống nền bao gồm:
- Tai nạn xe hơi.
- Nắn chỉnh cột sống hoặc xoa bóp cổ mô sâu.
- Xì mũi quá mạnh.
- Tập yoga, đặc biệt là các tư thế gây ưỡn cổ quá mức.
- Sơn trần nhà với cổ ở vị trí duỗi trong một thời gian dài.
- Hồi sức tim phổi (CPR).
- Hắt hơi.
- Nôn mửa.
- Đấu vật.
- Nâng tạ nặng.
- Các nguyên nhân khác gây chấn thương cổ.
Các loại bóc tách động mạch khác có thể dẫn đến đột quỵ không?
Bóc tách động mạch cổ bao gồm các vết rách ở động mạch cổ. Chúng bao gồm động mạch sống nền và động mạch cảnh. Hai động mạch cảnh của bạn chạy dọc hai bên cổ ở phía trước. Bóc tách ở một trong hai động mạch có thể làm gián đoạn lưu lượng máu và có khả năng gây ra đột quỵ.
Nguy cơ đột quỵ là gì?
Khả năng bạn bị đột quỵ là thấp. Bóc tách động mạch sống nền và động mạch cảnh chỉ chiếm 2% số ca đột quỵ thiếu máu cục bộ. Hầu hết thời gian, đột quỵ thiếu máu cục bộ là do xơ vữa động mạch (dày lên của động mạch từ các yếu tố nguy cơ khác, chẳng hạn như hút thuốc, huyết áp cao, cholesterol cao, tiểu đường).
Tuy nhiên, bóc tách động mạch sống nền là một nguyên nhân phổ biến gây đột quỵ ở người trẻ và trung niên. Có tới 25% các trường hợp đột quỵ ở nhóm tuổi này là do bóc tách động mạch sống nền.
Triệu chứng và Nguyên nhân
Các triệu chứng của bóc tách động mạch sống nền là gì?
Ở giai đoạn đầu, bạn có thể không nhận thấy các triệu chứng. Nếu động mạch bị vỡ hoặc cục máu đông làm gián đoạn lưu lượng máu đến não của bạn, bạn có thể gặp các dấu hiệu của đột quỵ.
Các triệu chứng bao gồm:
- Đau đầu dữ dội, thường ở phía sau đầu hoặc cổ.
- Đau cổ.
- Chóng mặt.
- Song thị (nhìn đôi).
- Khó nuốt.
- Khó nói.
- Mất thăng bằng hoặc phối hợp.
- Yếu hoặc tê một bên cơ thể.
- Thay đổi thị lực.
- Hội chứng Horner (sụp mí mắt, co đồng tử và giảm tiết mồ hôi ở một bên mặt).
Chẩn đoán và Xét nghiệm
Bóc tách động mạch sống nền được chẩn đoán như thế nào?
Chụp mạch cộng hưởng từ (MRA) là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán. Nó kết hợp chụp cộng hưởng từ (MRI) với chụp mạch để chụp ảnh chi tiết về động mạch sống nền của bạn. Phương pháp này cho phép các bác sĩ nhanh chóng xác định vị trí bóc tách và xác định mức độ nghiêm trọng của nó.
Chụp mạch cộng hưởng từ là một xét nghiệm phức tạp và không có sẵn rộng rãi. Các bác sĩ thường có thể chẩn đoán bóc tách động mạch sống nền bằng chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp CT mạch máu. Đây thường là một trong những xét nghiệm đầu tiên mà mọi người nhận được.
Đôi khi, bác sĩ có thể đề nghị chụp mạch máu quy ước. Đây là một thủ thuật trong đó bác sĩ đặt ống thông (ống dài, mỏng) vào cổ tay hoặc háng của bạn. Họ sẽ sử dụng thuốc cản quang và hình ảnh có hướng dẫn bằng tia X để xem lưu lượng máu qua chính động mạch cùng với mức độ bóc tách hoặc tổn thương mạch máu trong thời gian thực.
Quản lý và Điều trị
Bóc tách động mạch sống nền được điều trị như thế nào?
Hầu hết các trường hợp bóc tách tự lành. Để giảm nguy cơ hình thành cục máu đông, bạn có thể được dùng thuốc làm loãng máu như aspirin hoặc các loại thuốc tương tự aspirin (Plavix®), truyền heparin hoặc viên nén warfarin. Nếu sự bóc tách lan đến não hoặc có đột quỵ xuất huyết, thì thuốc làm loãng máu có thể không an toàn. Bác sĩ có thể đề nghị các phương pháp điều trị thay thế.
Điều gì xảy ra nếu các liệu pháp tiêu chuẩn không thành công?
Bạn có thể cần một thủ thuật. Tùy chọn này cũng dành cho những người bị đột quỵ xuất huyết.
Các thủ thuật điều trị bóc tách động mạch sống nền bao gồm:
- Thuyên tắc nội mạch: Sử dụng ống thông (ống dài, mỏng) được đặt vào cổ tay hoặc háng của bạn để tiếp cận vị trí bóc tách và áp dụng chất gây tắc mạch hoặc chèn các cuộn dây kim loại nhỏ. Chất hoặc cuộn dây bịt kín mạch máu bất thường, ngăn máu chảy qua nó.
- Nong mạch: Sử dụng ống thông (ống dài, mỏng) được đặt vào cổ tay hoặc háng của bạn để tiếp cận vị trí bóc tách và sửa chữa phần động mạch bị bóc tách bằng cách bơm phồng một quả bóng đặc biệt.
- Đặt stent nội sọ (bên trong não): Sử dụng ống thông (ống dài, mỏng) được đặt vào cổ tay hoặc háng của bạn để tiếp cận vị trí bóc tách và đặt một thiết bị kim loại giống như lưới để củng cố thành mạch máu. Điều này có thể phù hợp với một số người được chọn.
- Thông thường, các bác sĩ thực hiện nong mạch và đặt stent.
- Phẫu thuật: Có thể cần thiết nếu bạn không thể thực hiện thủ thuật nội mạch như trên. Trong quá trình phẫu thuật, các bác sĩ bịt kín mạch máu bất thường bằng cách sử dụng các kẹp kim loại nhỏ.
Triển vọng / Tiên lượng
Tiên lượng cho những người bị bóc tách động mạch sống nền là gì?
Hầu hết mọi người hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, bạn có thể có nguy cơ bị bóc tách trong tương lai. Rủi ro này giảm theo thời gian.
Sống chung với
Cuộc sống với bóc tách động mạch sống nền như thế nào?
Bạn sẽ cần theo dõi thường xuyên cho đến khi các bác sĩ xác nhận rằng quá trình chữa lành đã diễn ra. Việc theo dõi thường bao gồm chụp mạch cộng hưởng từ ba đến sáu tháng một lần. Bạn cũng có thể cần tiếp tục dùng thuốc làm loãng máu trong thời gian này. Những cá nhân có nguy cơ cao hơn bị bóc tách trong tương lai sẽ cần được chăm sóc theo dõi trong nhiều năm.
Có điều gì tôi nên tránh sau khi bị bóc tách động mạch sống nền không?
Bạn vẫn có thể tập thể dục nhưng nên tránh những điều sau:
- Chống đẩy và kéo xà hoặc các bài tập tương tự khác, nơi bạn nâng đỡ trọng lượng cơ thể bằng tay / cánh tay.
- Nâng vật nặng hơn 11 đến 13 kg.
- Nâng vật qua đầu.
- Các môn thể thao va chạm.
- Đi tàu lượn siêu tốc.
- Nắn chỉnh đầu / cổ bằng nắn khớp xương.
- Xoa bóp mô sâu trên cổ của bạn.
- Nhảy dù.
- Các hoạt động khác có sự thay đổi gia tốc / giảm tốc nhanh chóng.
- Tư thế “Plank” (nhưng nếu không thì an toàn khi tham gia yoga hoặc Pilates).
- Bất kỳ hoạt động nào có thể dẫn đến chấn thương do whiplash hoặc thời gian dài cổ bị ưỡn quá mức.
