Bong gân là một chấn thương phổ biến xảy ra khi dây chằng bị kéo căng hoặc rách. Dây chằng là các dải mô liên kết xương với nhau, đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định khớp và cho phép khớp vận động đúng hướng.
Hình ảnh minh họa các cấp độ bong gân từ nhẹ đến nặng, dựa trên mức độ tổn thương dây chằng.
Tổng Quan Về Bong Gân
Bong gân là gì?
Bong gân là tổn thương dây chằng, thường xảy ra khi khớp bị tác động một lực mạnh, khiến dây chằng bị kéo giãn quá mức hoặc rách. Các khớp dễ bị bong gân nhất bao gồm mắt cá chân, đầu gối, cổ tay và ngón tay.
Các loại bong gân
Bong gân được phân loại theo mức độ nghiêm trọng:
- Bong gân độ 1 (nhẹ): Dây chằng bị kéo căng nhưng không bị rách.
- Bong gân độ 2 (vừa): Dây chằng bị rách một phần.
- Bong gân độ 3 (nặng): Dây chằng bị rách hoàn toàn.
Tần suất
Bong gân là một trong những chấn thương phổ biến nhất, đặc biệt là ở vận động viên.
Triệu Chứng và Nguyên Nhân
Triệu chứng của bong gân
Các triệu chứng phổ biến của bong gân bao gồm:
- Đau nhức.
- Sưng tấy.
- Bầm tím hoặc đổi màu da.
- Mất vững khớp (cảm giác không thể chịu lực hoặc di chuyển thoải mái).
- Hạn chế vận động (khó hoặc đau khi di chuyển khớp như bình thường).
Nguyên nhân gây bong gân
Bất kỳ tác động nào khiến khớp di chuyển quá mức hoặc vượt quá phạm vi bình thường đều có thể gây ra bong gân. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Chấn thương thể thao: Va chạm, té ngã hoặc xoắn vặn khớp khi chơi thể thao.
- Té ngã: Mất thăng bằng và ngã, đặc biệt là trên bề mặt không bằng phẳng.
- Trượt chân: Trượt chân và cố gắng giữ thăng bằng đột ngột.
- Đi sai tư thế: Lật mắt cá chân hoặc vặn đầu gối khi đi bộ, chạy hoặc nhảy.
- Chấn thương do vận động lặp đi lặp lại: Sử dụng quá mức một khớp hoặc thực hiện các động tác lặp đi lặp lại trong công việc, thể thao hoặc sở thích.
Các yếu tố rủi ro của bong gân
Bất kỳ ai cũng có thể bị bong gân, nhưng một số người có nguy cơ cao hơn, bao gồm:
- Vận động viên.
- Người lao động làm công việc nặng nhọc.
- Người có sở thích hoặc hoạt động đòi hỏi thực hiện các động tác lặp đi lặp lại.
Các thói quen tập thể dục có thể làm tăng nguy cơ chấn thương (đặc biệt là bong gân) bao gồm:
- Đột ngột tăng cường độ tập luyện hoặc hoạt động.
- Bắt đầu một môn thể thao hoặc hoạt động mới mà không có thiết bị hoặc đào tạo phù hợp (ví dụ: tập luyện sai tư thế hoặc đi giày không phù hợp).
- Chơi cùng một môn thể thao quanh năm mà không có thời gian nghỉ.
Chẩn Đoán và Xét Nghiệm
Chẩn đoán bong gân
Bác sĩ sẽ chẩn đoán bong gân thông qua thăm khám lâm sàng. Bác sĩ sẽ kiểm tra khớp bị thương, hỏi về thời điểm bắt đầu triệu chứng và nguyên nhân gây ra chấn thương (nếu biết).
Bác sĩ sẽ đánh giá mức độ bong gân dựa trên các tiêu chí sau:
- Bong gân độ 1: Đau nhẹ, ít hoặc không sưng, không mất vững khớp.
- Bong gân độ 2: Đau vừa phải, sưng, bầm tím, có thể mất vững khớp.
- Bong gân độ 3: Đau dữ dội, sưng nhiều, bầm tím lan rộng, mất vững khớp hoàn toàn.
Các xét nghiệm chẩn đoán bong gân
Bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm hình ảnh để đánh giá tổn thương bên trong khớp, loại trừ các chấn thương khác như gãy xương. Các xét nghiệm có thể bao gồm:
- Chụp X-quang: Để loại trừ gãy xương.
- Chụp MRI: Để đánh giá tổn thương dây chằng, sụn và các mô mềm khác.
Điều Trị Bong Gân
Phương pháp điều trị bong gân
Sau khi được chẩn đoán, bạn có thể điều trị bong gân tại nhà bằng phương pháp R.I.C.E:
- Rest (Nghỉ ngơi): Tránh các hoạt động gây ra chấn thương. Cố gắng không sử dụng bộ phận bị thương trong khi nó lành lại.
- Ice (Chườm đá): Chườm đá lên vùng bị thương mỗi lần 15-20 phút, vài lần một ngày. Bọc đá trong khăn hoặc vải mỏng để tránh tiếp xúc trực tiếp với da.
- Compression (Băng ép): Băng ép vùng bị thương bằng băng đàn hồi để giúp giảm sưng. Bác sĩ có thể hướng dẫn bạn cách băng ép an toàn.
- Elevation (Kê cao): Kê cao khớp bị thương lên cao hơn tim càng thường xuyên càng tốt.
Thuốc giảm đau không kê đơn như acetaminophen hoặc ibuprofen có thể giúp giảm đau và viêm. Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc giảm đau không kê đơn trong hơn 10 ngày.
Các phương pháp điều trị khác có thể bao gồm:
- Nẹp hoặc bó bột để hỗ trợ khớp và giữ cố định.
- Nạng để giảm áp lực lên khớp bị thương.
- Vật lý trị liệu để giúp phục hồi chức năng và sức mạnh của khớp.
Phẫu thuật hiếm khi cần thiết sau khi bị bong gân. Phẫu thuật có thể được chỉ định trong trường hợp bong gân nghiêm trọng hoặc các chấn thương khác như gãy xương hoặc trật khớp. Một số người cần phẫu thuật nếu họ bị bong gân cùng một khớp nhiều lần.
Thời gian hồi phục
Thời gian hồi phục sau bong gân phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương và khớp bị ảnh hưởng. Hầu hết các trường hợp bong gân nhẹ đến trung bình sẽ lành trong vòng vài tuần. Bong gân nặng có thể mất vài tháng để hồi phục hoàn toàn.
Phòng Ngừa
Cách phòng ngừa bong gân
Không phải lúc nào cũng có thể ngăn ngừa bong gân, đặc biệt là nếu bạn là vận động viên.
Để giảm nguy cơ bong gân khi chơi thể thao hoặc tham gia các hoạt động thể chất khác:
- Sử dụng thiết bị bảo hộ phù hợp.
- Không cố gắng chơi hoặc tập luyện khi bị đau.
- Cho cơ thể thời gian nghỉ ngơi và phục hồi sau các hoạt động cường độ cao.
- Khởi động và kéo giãn cơ trước khi chơi thể thao hoặc tập luyện.
- Thả lỏng và kéo giãn cơ sau khi hoạt động thể chất.
Thực hiện các biện pháp phòng ngừa chung sau để giảm nguy cơ chấn thương:
- Giữ cho nhà cửa và nơi làm việc không có vật cản có thể khiến bạn hoặc người khác vấp ngã.
- Luôn sử dụng các công cụ hoặc thiết bị phù hợp để lấy đồ vật ở trên cao. Không bao giờ đứng trên ghế, bàn hoặc mặt bàn.
- Sử dụng gậy hoặc khung tập đi nếu bạn gặp khó khăn khi đi lại hoặc có nguy cơ té ngã cao.
Tiên Lượng
Tiên lượng của bong gân
Bong gân thường là chấn thương tạm thời và không có tác động lâu dài đến sức khỏe hoặc khả năng hoạt động của bạn. Tuy nhiên, bong gân có thể làm tăng nguy cơ tái phát chấn thương ở cùng một khớp trong tương lai.
Sống Chung Với Bong Gân
Khi nào cần đi khám bác sĩ
Bạn nên đến gặp bác sĩ nếu bạn bị chấn thương và có các triệu chứng của bong gân. Hãy trao đổi với bác sĩ nếu bạn đã bắt đầu điều trị bong gân nhưng các triệu chứng không cải thiện sau vài ngày (hoặc nếu chúng trở nên tồi tệ hơn).
Khi nào cần đến phòng cấp cứu
Đến phòng cấp cứu nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào sau đây:
- Đau dữ dội.
- Sưng tấy ngày càng tăng.
- Mất cảm giác.
Các câu hỏi cần hỏi bác sĩ
- Tôi bị bong gân hay loại chấn thương nào khác?
- Tôi bị bong gân độ mấy?
- Tôi cần điều trị gì?
- Khi nào tôi có thể trở lại hoạt động thể chất hoặc chơi thể thao trở lại?
Các Câu Hỏi Thường Gặp
Bong gân và căng cơ khác nhau như thế nào?
Bong gân và căng cơ là những chấn thương tương tự, sự khác biệt nằm ở chỗ bộ phận nào bị tổn thương.
Bong gân xảy ra khi dây chằng bị rách hoặc tổn thương, thường là khi một trong các khớp của bạn di chuyển xa hơn mức bình thường.
Căng cơ xảy ra khi một trong các cơ của bạn bị rách. Căng cơ còn được gọi là “chuột rút” hoặc rách cơ. Đôi khi, rách gân cũng được gọi là căng cơ.
Cả bong gân và căng cơ đều là những chấn thương thể thao phổ biến. Hãy đến gặp bác sĩ nếu bạn bị đau, sưng tấy và không thể di chuyển khớp hoặc cơ tốt như bình thường.
