Tổng quan
Đột quỵ tủy sống là gì?
Đột quỵ tủy sống là một dạng đột quỵ xảy ra khi lưu lượng máu đến tủy sống bị gián đoạn. Các bác sĩ còn gọi đây là nhồi máu tủy sống hoặc tổn thương tủy sống do thiếu máu cục bộ.
Hầu hết các cơn đột quỵ xảy ra khi một mạch máu trong não bị tắc nghẽn do cục máu đông hoặc bị vỡ và gây chảy máu. Đột quỵ tủy sống cũng có nguyên nhân tương tự, nhưng sự tắc nghẽn hoặc chảy máu xảy ra ở tủy sống.
Đột quỵ tủy sống rất hiếm gặp (chiếm dưới 1% tổng số ca đột quỵ). Tuy nhiên, bệnh có thể gây tử vong hoặc tàn tật vĩnh viễn.
Nếu bạn nghi ngờ bản thân hoặc người xung quanh có dấu hiệu đột quỵ tủy sống, hãy gọi ngay cấp cứu 115 (hoặc số điện thoại khẩn cấp tại địa phương). Việc chẩn đoán và điều trị càng sớm càng tăng cơ hội sống sót. Mỗi giây đều quan trọng.
Hình ảnh tủy sống khỏe mạnh và tủy sống bị đột quỵ minh họa sự khác biệt về lưu lượng máu và tổn thương
Triệu chứng và Nguyên nhân
Triệu chứng của đột quỵ tủy sống là gì?
Đột quỵ tủy sống có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào vị trí tủy sống bị ảnh hưởng. Một số triệu chứng phổ biến nhất bao gồm:
- Đột ngột đau dữ dội ở cổ hoặc lưng
- Cơn đau lan tỏa từ lưng xuống cánh tay hoặc chân
- Tê bì hoặc ngứa ran ở tay hoặc chân
- Yếu cơ (đặc biệt là ở chân)
- Mất cảm giác như xúc giác hoặc nhận biết sự thay đổi nhiệt độ
- Mất kiểm soát tiểu tiện (tiểu không tự chủ) hoặc đại tiện (đại tiện không tự chủ)
- Liệt
Nguyên nhân gây ra đột quỵ tủy sống?
Có hai loại đột quỵ tủy sống với các nguyên nhân khác nhau:
-
Đột quỵ tủy sống do thiếu máu cục bộ (Ischemic spinal strokes): xảy ra khi cục máu đông chặn mạch máu trong tủy sống. Hầu hết các cơn đột quỵ tủy sống là do thiếu máu cục bộ. Các tình trạng sức khỏe làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông bao gồm:
- Xơ vữa động mạch
- Bóc tách động mạch chủ
- Rối loạn đông máu
- Viêm mạch máu
-
Đột quỵ tủy sống do xuất huyết (Hemorrhagic spinal strokes): xảy ra khi mạch máu trong tủy sống bị vỡ hoặc rách. Nguyên nhân có thể bao gồm:
- Dị dạng động tĩnh mạch tủy sống
- Phình mạch máu tủy sống
- Chấn thương
- Sử dụng thuốc chống đông máu
Hiếm gặp hơn, các nguyên nhân khác có thể bao gồm:
- Hạ huyết áp nghiêm trọng
- Biến chứng sau phẫu thuật
- Bệnh giang mai
- Bệnh zona
Yếu tố rủi ro
Bất kỳ ai cũng có thể bị đột quỵ tủy sống, nhưng bạn có nguy cơ cao hơn nếu:
- Hút thuốc hoặc sử dụng các hình thức thuốc lá hoặc nicotine khác (như vaping)
- Trên 65 tuổi
- Là người da đen
- Sử dụng ma túy
Một số bệnh lý nhất định có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ, bao gồm:
- Huyết áp cao (tăng huyết áp)
- Cholesterol cao (tăng lipid máu)
- COVID-19
- Tiểu đường
- Béo phì
- Rối loạn sử dụng rượu
Biến chứng của đột quỵ tủy sống là gì?
Đột quỵ tủy sống có thể gây tử vong. Nó cũng có thể gây tổn thương vĩnh viễn cho tủy sống, dẫn đến:
- Liệt vĩnh viễn
- Đau mãn tính
- Khó thở
- Rối loạn chức năng tình dục
- Tiểu tiện, đại tiện không tự chủ vĩnh viễn
Chẩn đoán và Xét nghiệm
Bác sĩ chẩn đoán đột quỵ tủy sống bằng cách nào?
Bác sĩ sẽ chẩn đoán đột quỵ tủy sống thông qua khám sức khỏe, khám thần kinh và các xét nghiệm. Bác sĩ cấp cứu có thể chẩn đoán nếu bạn được đưa đến phòng cấp cứu.
Bác sĩ có thể sử dụng MRI để chụp ảnh tủy sống. Điều này cho phép họ kiểm tra các dấu hiệu của đột quỵ hoặc các vấn đề khác có thể gây ra các triệu chứng bạn đang gặp phải. Họ có thể sử dụng chọc dò tủy sống (lumbar puncture) để kiểm tra nhiễm trùng hoặc các dấu hiệu viêm trong dịch não tủy. Những vấn đề này có thể có các triệu chứng tương tự như đột quỵ tủy sống.
Quản lý và Điều trị
Các phương pháp điều trị đột quỵ tủy sống là gì?
Phương pháp điều trị đột quỵ tủy sống khác nhau tùy thuộc vào loại đột quỵ bạn mắc phải. Các bác sĩ sẽ cố gắng khôi phục lưu lượng máu bình thường đến tủy sống càng nhanh càng tốt để giảm nguy cơ tử vong và các biến chứng vĩnh viễn.
Nếu đột quỵ là do thiếu máu cục bộ, bác sĩ sẽ cố gắng phá vỡ hoặc loại bỏ cục máu đông. Bạn có thể cần:
- Thuốc làm tan cục máu đông (ví dụ: alteplase)
- Thủ thuật can thiệp nội mạch để loại bỏ cục máu đông
Bác sĩ cũng có thể kê đơn thuốc để kiểm soát huyết áp của bạn.
Nếu bạn bị đột quỵ do xuất huyết, bác sĩ sẽ cầm máu trong tủy sống. Bạn sẽ cần thuốc để kiểm soát chảy máu và kiểm soát huyết áp. Bạn có thể cần phẫu thuật để giảm áp lực lên tủy sống do chảy máu trong hoặc xung quanh nó.
Bác sĩ sẽ cho bạn biết chính xác phương pháp điều trị nào là tốt nhất cho bạn và những gì bạn nên mong đợi.
Phục hồi chức năng sau đột quỵ tủy sống
Phục hồi chức năng sau đột quỵ là một phần quan trọng trong điều trị đột quỵ. Vật lý trị liệu sẽ tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện khả năng giữ thăng bằng và giúp bạn lấy lại toàn bộ hoặc một phần khả năng sử dụng tay và chân. Bạn cũng có thể cần trị liệu nghề nghiệp để giúp bạn hoàn thành các công việc hàng ngày một cách an toàn, đặc biệt là các công việc hoặc hoạt động cần các chuyển động cơ thể chính xác.
Phòng ngừa
Có thể ngăn ngừa đột quỵ tủy sống không?
Duy trì sức khỏe tổng thể là cách tốt nhất để giảm nguy cơ đột quỵ tủy sống. Nói chung, hãy cố gắng:
- Bỏ hút thuốc.
- Ăn nhiều thực phẩm lành mạnh (như chế độ ăn Địa Trung Hải) và duy trì cân nặng hợp lý.
- Kiểm soát huyết áp, cholesterol và bất kỳ bệnh lý nào bạn mắc phải.
- Tập thể dục thường xuyên.
Đi khám bác sĩ hàng năm (hoặc thường xuyên theo lời khuyên của bác sĩ). Nhiều tình trạng có thể gây ra đột quỵ tủy sống phát triển hoặc tích tụ theo thời gian. Một số không gây ra các triệu chứng mà bạn có thể cảm nhận hoặc nhận thấy. Ví dụ, nhiều người bị cholesterol cao hoặc huyết áp cao không cảm thấy có gì bất thường trước khi họ được chẩn đoán. Bác sĩ sẽ giúp bạn phát hiện và kiểm soát bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào trước khi chúng làm tăng nguy cơ đột quỵ của bạn.
Tiên lượng
Bạn có thể hồi phục hoàn toàn sau đột quỵ tủy sống không?
Những gì bạn có thể mong đợi (tiên lượng) sau đột quỵ tủy sống phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm:
- Bạn bị loại đột quỵ nào
- Bạn được điều trị nhanh chóng như thế nào
- Liệu đột quỵ có gây tổn thương vĩnh viễn cho tủy sống của bạn hay không
- Sức khỏe tổng thể của bạn
- Tuổi của bạn
Sự phục hồi hoàn toàn khác nhau đối với mỗi người. Bạn có thể lấy lại tất cả các chức năng cơ thể ban đầu và khả năng vận động. Điều này thường mất ít nhất vài tháng. Nhưng bạn có thể gặp các tác động lâu dài như khuyết tật mới hoặc khác.
Ví dụ: bạn có thể cần khung tập đi hoặc gậy trong khi bạn hồi phục. Bạn có thể cần một trong số chúng cho đến hết đời. Nhưng một số người cuối cùng cũng lấy lại được khả năng vận động ban đầu hoàn toàn. Có thể mất nhiều năm, nhưng điều đó là có thể.
Bác sĩ sẽ cho bạn biết những gì mong đợi. Họ sẽ giúp bạn đặt ra các mục tiêu và kỳ vọng phục hồi phù hợp với sức khỏe và tình trạng riêng của bạn.
Tuổi thọ sau đột quỵ tủy sống
Đột quỵ tủy sống có thể gây tử vong. Nhưng các chuyên gia rất khó ước tính tỷ lệ sống sót chính xác. Không có mốc thời gian hoặc triển vọng phục hồi tiêu chuẩn nào chính xác cho tất cả mọi người.
Đột quỵ do thiếu máu cục bộ thường có kết quả tốt hơn so với đột quỵ do xuất huyết, nhưng điều đó không có nghĩa là quá trình phục hồi của bạn sẽ dễ dàng hơn, nhanh hơn hoặc tốt hơn nếu bạn mắc một trong hai loại. Cơ thể của mỗi người phản ứng khác nhau với đột quỵ.
Sống chung với bệnh
Làm thế nào để tự chăm sóc bản thân sau đột quỵ tủy sống?
Phục hồi chức năng và hồi phục sau đột quỵ là một công việc khó khăn. Sau khi bạn và bác sĩ hoàn thiện kế hoạch điều trị, hãy tuân thủ nó càng chặt chẽ càng tốt. Nói chung, bạn nên:
- Đi đến các cuộc hẹn phục hồi chức năng và trị liệu khác. Cho các nhà trị liệu của bạn biết nếu có điều gì khiến bạn cảm thấy không an toàn hoặc khó chịu. Phục hồi chức năng có thể khó khăn, nhưng bạn không nên bị đau hoặc khó chịu liên tục.
- Ghi nhớ sức khỏe tinh thần của bạn. Trầm cảm và lo lắng là cực kỳ phổ biến sau đột quỵ. Bạn không yếu đuối hoặc bỏ cuộc khi cảm thấy buồn hoặc khó chịu. Sức khỏe cảm xúc của bạn có thể quan trọng không kém so với tình trạng thể chất của bạn. Nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần nếu bạn cảm thấy cần trợ giúp để giải quyết bất cứ điều gì trong quá trình phục hồi.
- Uống thuốc theo chỉ định. Uống thuốc thường xuyên theo hướng dẫn của bác sĩ sẽ giúp cơ thể bạn chữa lành.
Khi nào tôi nên đến phòng cấp cứu?
Gọi 115 (hoặc số điện thoại dịch vụ khẩn cấp tại địa phương) nếu bạn nghĩ rằng bạn đang gặp lại các triệu chứng đột quỵ. Một cơn đột quỵ khác có nguy cơ gây tử vong hoặc gây ra các biến chứng nghiêm trọng cao hơn. Đừng chờ đợi để gọi trợ giúp.
Những người đã bị đột quỵ có nguy cơ cao mắc các biến chứng nghiêm trọng tiềm ẩn khác, bao gồm:
- Huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT)
- Thuyên tắc phổi (PE)
- Viêm phổi
Gọi dịch vụ khẩn cấp hoặc đến phòng cấp cứu nếu bạn nghĩ rằng bạn đang gặp bất kỳ triệu chứng nào của những vấn đề này.
Tôi nên hỏi bác sĩ những câu hỏi nào?
- Tôi đã bị loại đột quỵ nào?
- Tôi sẽ cần dùng những loại thuốc nào và tôi dùng chúng như thế nào?
- Tôi sẽ cần những loại phục hồi chức năng nào?
- Nguy cơ bị đột quỵ khác của tôi trong tương lai là bao nhiêu?
