Hoạt động điện vô mạch (Pulseless Electrical Activity – PEA) là một tình trạng cấp cứu nghiêm trọng khi tim có hoạt động điện nhưng không tạo ra nhịp tim hiệu quả để bơm máu đi nuôi cơ thể. Hậu quả là người bệnh bị ngừng tuần hoàn và không có mạch.
Điện tâm đồ minh họa hoạt động điện vô mạch (PEA)
Hoạt động điện vô mạch (PEA) là gì?
PEA là một dạng ngừng tim, trong đó điện tâm đồ (ECG) vẫn ghi nhận các hoạt động điện của tim, nhưng tim không co bóp hoặc co bóp không đủ mạnh để tạo ra mạch và duy trì tuần hoàn. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu oxy nghiêm trọng ở các cơ quan, có thể gây tổn thương não và tử vong nhanh chóng nếu không được can thiệp kịp thời.
PEA là một “nhịp tim không sốc được”, nghĩa là máy khử rung tim sẽ không có tác dụng điều chỉnh. Nếu không được điều trị nhanh chóng, PEA có thể dẫn đến đột tử tim trong vòng vài phút.
Cơ chế hoạt động của hoạt động điện vô mạch
Trong một nhịp tim bình thường, nút xoang nhĩ (sinoatrial node) – một nhóm tế bào đặc biệt nằm ở tâm nhĩ phải – phát ra một xung điện. Xung điện này lan truyền khắp tim, kích thích cơ tim co bóp, đẩy máu đi nuôi cơ thể. Quá trình này được ghi lại trên điện tâm đồ (ECG/EKG).
Ở bệnh nhân PEA, điện tim vẫn ghi nhận được các hoạt động điện, nhưng cơ tim không đáp ứng hoặc đáp ứng không hiệu quả với các tín hiệu này. Điều này có nghĩa là tim không thể co bóp để bơm máu đi hoặc chỉ co bóp rất yếu, không đủ để tạo ra mạch và duy trì tuần hoàn.
PEA có thể biểu hiện dưới hai dạng:
Giả PEA: Trong trường hợp này, hoạt động điện trong tim vẫn gây ra sự co bóp rất yếu của cơ tim. Sự co bóp này có thể đẩy một lượng máu nhỏ, nhưng không đủ để tạo ra một nhịp tim thực sự và duy trì tuần hoàn hiệu quả, do đó bệnh nhân vẫn không có mạch.
PEA thực sự: Tim vẫn có hoạt động điện, nhưng cơ tim hoàn toàn không phản ứng với các tín hiệu này. Máu không được bơm đi và bệnh nhân không có mạch.
Thời gian là yếu tố then chốt. Khi tim của một người ngừng đập, hãy gọi cấp cứu 115 và bắt đầu hồi sức tim phổi (CPR) bằng cách ép ngực ngay lập tức để tăng cơ hội sống sót cho họ.
Phân biệt hoạt động điện vô mạch và vô tâm thu
PEA và vô tâm thu (asystole), còn được gọi là “điện tim đồ phẳng”, đều có thể dẫn đến ngừng tim. Sự khác biệt là ở PEA, tim vẫn còn một số hoạt động điện có thể phát hiện được. Còn với vô tâm thu, không có hoạt động điện nào được ghi nhận.
Các nguyên nhân có thể gây ra hoạt động điện vô mạch
Có hai nhóm nguyên nhân chính gây ra PEA:
PEA nguyên phát
Xảy ra do các vấn đề trực tiếp tại tim, ví dụ như:
- Bệnh cơ tim: Các bệnh lý ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của cơ tim.
- Viêm cơ tim: Tình trạng viêm nhiễm ở cơ tim.
- Rối loạn nhịp tim nghiêm trọng: Các rối loạn nhịp tim có thể dẫn đến tim không thể co bóp hiệu quả.
PEA thứ phát
Phát sinh do các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến hoạt động của tim:
- Giảm thể tích tuần hoàn: Mất máu hoặc hạ huyết áp nghiêm trọng dẫn đến giảm lượng máu đến tim.
- Thiếu oxy: Nồng độ oxy trong máu thấp (thiếu oxy máu).
- Rối loạn điện giải: Mất nước nghiêm trọng hoặc các vấn đề về điện giải như hạ kali máu, tăng kali máu, hạ canxi máu.
- Nhồi máu cơ tim: Tắc nghẽn mạch máu nuôi tim.
- Thuyên tắc phổi: Tắc nghẽn động mạch phổi.
- Hạ thân nhiệt: Nhiệt độ cơ thể xuống quá thấp.
- Chấn thương: Tổn thương trực tiếp đến tim hoặc lồng ngực.
- Tràn khí màng phổi, tràn máu màng tim: Sự tích tụ khí, máu hoặc dịch trong khoang ngực gây áp lực lên tim.
- Ngộ độc: Tác dụng độc hại của thuốc (kê đơn hoặc bất hợp pháp) và các chất độc khác có thể ảnh hưởng đến tim.
Tần suất mắc PEA
PEA xảy ra trong khoảng 20% các trường hợp đột tử liên quan đến tim ngoài bệnh viện. Trong bệnh viện, nó chiếm khoảng 10% các trường hợp tử vong liên quan đến tim.
Điều trị hoạt động điện vô mạch
Cách duy nhất để biết liệu tim ngừng đập có liên quan đến PEA hay không là bằng điện tâm đồ, phương pháp này không phải lúc nào cũng có sẵn bên ngoài bệnh viện. May mắn thay, việc điều trị ngừng tim luôn giống nhau, bất kể có liên quan đến PEA hay không.
Ưu tiên hàng đầu khi xảy ra ngừng tim, đặc biệt là bên ngoài bệnh viện, luôn là hồi sức tim phổi (CPR) ngay lập tức và hiệu quả, bằng cách thực hiện ép tim ngoài lồng ngực. CPR nên được tiếp tục cho đến khi có nhân viên cấp cứu hoặc người ứng cứu đầu tiên đến.
Nếu PEA xảy ra trong bệnh viện, các phương pháp điều trị có thể bao gồm:
- CPR: Đây luôn là một phần quan trọng trong điều trị cả trong và ngoài môi trường bệnh viện.
- Epinephrine: Thuốc này, còn được gọi là adrenaline, có thể giúp tim khôi phục lại nhịp điệu bình thường.
- Điều trị nguyên nhân gây ra PEA: PEA thứ phát có nghĩa là nó có một nguyên nhân cụ thể như mất máu, các vấn đề về điện giải, v.v. Điều trị nguyên nhân cụ thể có thể giúp tim trở lại nhịp điệu bình thường.
PEA có phải là một nhịp tim sốc được không?
Một số rối loạn chức năng trong hệ thống điện của tim có thể tạo ra các rối loạn nhịp tim có thể “sốc được”. Điều đó có nghĩa là khử rung tim (sốc điện) có thể ngăn chặn các nhịp điệu này bằng cách khôi phục tim về nhịp điệu bình thường.
Các trường hợp ngừng tim có nhịp tim sốc được là rung thất và nhịp nhanh thất vô mạch. Cả hai đều có thể chuyển thành PEA, nhưng bản thân PEA không thể sốc được. Tuy nhiên, CPR cho hoạt động điện vô mạch đôi khi có thể khiến tim chuyển sang nhịp tim có thể sốc được. Nếu điều đó xảy ra, thì có thể khử rung tim, điều này có cơ hội khôi phục tim về nhịp điệu bình thường.
Phòng ngừa PEA
PEA không xảy ra một cách có thể đoán trước được và nó là một phần phổ biến của quá trình hấp hối thông thường. Mặc dù có thể hồi sức cho người bị PEA, nhưng điều này không phải lúc nào cũng khả thi, ngay cả khi bạn bắt đầu CPR ngay lập tức.
Khi nào cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế?
Ngừng tim luôn là một cấp cứu y tế cần được chăm sóc ngay lập tức. Bạn nên luôn gọi 115 (hoặc số dịch vụ khẩn cấp địa phương trong khu vực của bạn) và bắt đầu CPR. Nếu bạn không biết CPR, người điều hành 115 thường có thể hướng dẫn bạn qua điện thoại về cách thực hiện CPR.
Các triệu chứng chính của ngừng tim là:
- Ngất xỉu hoặc bất tỉnh bất ngờ.
- Không thể cảm nhận được mạch trên cổ hoặc cổ tay của người đó.
- Khó thở hoặc hoàn toàn không thở.
Lời khuyên
Hoạt động điện vô mạch là một loại ngừng tim. May mắn thay, sự hiểu biết của y học hiện đại về PEA và các tình trạng tương tự đã phát triển vượt bậc trong vài thập kỷ qua. Tuy nhiên, những khoảnh khắc đầu tiên đặc biệt quan trọng. Điều đó có nghĩa là CPR hiệu quả và sự chăm sóc y tế nhanh chóng có thể tạo ra một sự khác biệt lớn và cải thiện cơ hội sống sót.
