Tổng quan
Liệt vận nhãn cầu trong là gì?
Liệt vận nhãn cầu trong (Internuclear ophthalmoplegia – INO) là một thuật ngữ y khoa mô tả tình trạng một (hoặc cả hai) mắt không thể di chuyển khi nhìn sang hai bên. “Liệt vận nhãn cầu trong” liên quan đến các bó dây thần kinh được gọi là nhân (nuclei). Tiền tố “Inter-” biểu thị cách các bộ phận cơ thể phối hợp hoạt động cùng nhau. INO ảnh hưởng đến cách các nhân điều khiển chuyển động mắt kết nối và phối hợp để di chuyển mắt.
Đôi khi, INO là một triệu chứng của một cấp cứu y tế đe dọa tính mạng, bao gồm cả đột quỵ. Gọi ngay 115 (hoặc số điện thoại cấp cứu tại địa phương) ngay khi bạn nhận thấy bản thân hoặc người xung quanh có các triệu chứng của đột quỵ.
INO xảy ra khi có tổn thương đến bó dọc giữa (medial longitudinal fasciculus) – con đường chứa các dây thần kinh điều chỉnh chuyển động mắt. INO ngăn mắt bị ảnh hưởng nhìn theo hướng ngược lại với bên mặt của nó – mắt bị ảnh hưởng sẽ không thể quay để nhìn quá mũi. Đây là một loại rung giật nhãn cầu (chuyển động mắt không kiểm soát được). INO có thể ảnh hưởng đến một mắt (liệt vận nhãn cầu trong một bên) hoặc cả hai mắt cùng một lúc (liệt vận nhãn cầu trong hai bên).
Khi nhìn sang một bên, một trong hai mắt có thể giữ nguyên vị trí nhìn thẳng hoặc không di chuyển hết biên độ theo hướng nhìn. Ví dụ, nếu nhìn sang phải, mắt trái có thể không di chuyển theo hướng nhìn. Hoặc, nếu nhìn sang trái, mắt phải có thể không di chuyển hết biên độ.
Một số người bị liệt vận nhãn cầu trong có thể phục hồi hoàn toàn. Những người khác có thể gặp các triệu chứng suốt đời. Thời gian phục hồi phụ thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là nguyên nhân gây ra bệnh.
Triệu chứng và nguyên nhân
Các triệu chứng của liệt vận nhãn cầu trong (INO) là gì?
Triệu chứng rõ ràng nhất của INO là một mắt không di chuyển khi nhìn sang một bên. Các triệu chứng phổ biến khác bao gồm:
- Song thị (nhìn đôi) – đặc biệt khi nhìn sang một bên, và đôi khi khi nhìn lên trên.
- Thị lực mờ hoặc suy giảm.
- Chóng mặt.
Nguyên nhân gây liệt vận nhãn cầu trong?
INO có thể do bất kỳ yếu tố nào gây tổn thương đến bó dọc giữa. Bó dọc giữa là một con đường sợi chứa các dây thần kinh kiểm soát chuyển động đầu và mắt, bao gồm cả dây thần kinh vận nhãn (dây thần kinh sọ thứ ba). Nó giống như hệ thống dây điện trong nhà – một phần quan trọng trong sinh hoạt hàng ngày mà bạn có thể không bao giờ nghĩ đến trừ khi có sự cố xảy ra.
Một số người phát triển INO sau khi bị đột quỵ gây tổn thương thân não. Thân não là phần giống như cuống của não, kết nối não với tủy sống (cột dây thần kinh chạy dọc theo cột sống). Nó nằm ở phía dưới của não và là một phần của hệ thần kinh trung ương.
Các nguyên nhân phổ biến nhất của liệt vận nhãn cầu trong bao gồm:
- Đột quỵ: Đặc biệt là ở người lớn tuổi.
- Đa xơ cứng (Multiple sclerosis – MS): MS là một bệnh tự miễn dịch ảnh hưởng đến não và tủy sống.
- Chấn thương đầu: Chấn thương có thể làm hỏng bó dọc giữa.
- Nhiễm trùng: Một số bệnh nhiễm trùng não có thể gây ra INO.
- Khối u: Hiếm khi, một khối u có thể gây áp lực lên bó dọc giữa.
- Hội chứng Parinaud: Tổn thương vùng não gần cuống não (thường gặp ở trẻ em bị u não).
Chẩn đoán và xét nghiệm
Chẩn đoán liệt vận nhãn cầu trong (INO) như thế nào?
Bác sĩ sẽ chẩn đoán INO thông qua khám sức khỏe. Họ sẽ quan sát mắt và theo dõi cách chúng di chuyển. Bác sĩ sẽ yêu cầu bạn thực hiện các động tác để kiểm tra xem một trong hai mắt có di chuyển không đúng cách hay không.
INO cũng có thể được chẩn đoán trong quá trình kiểm tra các bệnh lý khác, đặc biệt nếu bạn bị đột quỵ hoặc chấn thương.
Các xét nghiệm được thực hiện để chẩn đoán liệt vận nhãn cầu trong là gì?
Bác sĩ có thể yêu cầu một trong các xét nghiệm hình ảnh sau để xác nhận tổn thương bó dọc giữa, bao gồm:
- Chụp MRI (cộng hưởng từ): MRI có thể cho thấy chi tiết tổn thương bó dọc giữa.
- Chụp CT (cắt lớp vi tính): CT có thể giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng, chẳng hạn như đột quỵ.
Bác sĩ cũng có thể đề nghị các xét nghiệm khác nếu xét nghiệm hình ảnh không hữu ích. Chúng bao gồm:
- Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể cho thấy các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc các vấn đề khác có thể ảnh hưởng đến não.
- Chọc dò tủy sống (chọc dò thắt lưng): Xét nghiệm này lấy dịch não tủy, bao quanh não và tủy sống, và tìm kiếm các nguyên nhân có thể gây bệnh, đặc biệt là nhiễm trùng.
Quản lý và điều trị
Điều trị liệt vận nhãn cầu trong (INO) như thế nào?
Cách điều trị INO phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh. Bác sĩ sẽ điều trị nguyên nhân cơ bản thay vì bản thân INO.
Một số nguyên nhân gây ra INO, như đột quỵ và đa xơ cứng, đòi hỏi điều trị lâu dài – có thể suốt đời.
Liệt vận nhãn cầu trong do nhiễm trùng thường sẽ cải thiện sau khi nhiễm trùng được điều trị.
Nếu các triệu chứng dai dẳng (kéo dài), bác sĩ có thể tiêm độc tố botulinum để làm giãn các cơ xung quanh mắt. Điều này có thể giúp giảm nhìn đôi (song thị) và giảm các chuyển động mắt không kiểm soát được (rung giật nhãn cầu).
Bác sĩ sẽ cho bạn biết những phương pháp điều trị nào bạn cần và những gì bạn có thể mong đợi.
Phòng ngừa
Làm thế nào để phòng ngừa liệt vận nhãn cầu trong (INO)?
Bạn không thể ngăn ngừa INO vì nó gây ra bởi các tình trạng hoặc nhiễm trùng đột ngột, không thể đoán trước.
Nói chung, hãy đảm bảo bạn luôn đeo kính bảo hộ và thiết bị an toàn phù hợp khi làm việc với các dụng cụ hoặc thực hiện bất kỳ hoạt động nào có thể gây thương tích cho đầu hoặc mắt.
Khi nào nên đi khám mắt?
Kiểm tra mắt và thị lực thường xuyên có thể giúp chuyên gia chăm sóc mắt của bạn xác định các vấn đề ngay lập tức. Tần suất kiểm tra mắt thường phụ thuộc vào độ tuổi của bạn:
- Người lớn dưới 40 tuổi: Cứ 5 đến 10 năm một lần.
- Người lớn từ 40 đến 54 tuổi: Cứ 2 đến 4 năm một lần.
- Người lớn từ 55 đến 64 tuổi: Cứ 1 đến 3 năm một lần.
- Người lớn từ 65 tuổi trở lên: Cứ 1 đến 2 năm một lần.
Bạn có thể cần kiểm tra mắt thường xuyên hơn nếu bạn có một tình trạng có thể ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát mắt của não. Những người mắc bệnh tiểu đường cần kiểm tra mắt thường xuyên hơn so với những gì được liệt kê ở đây.
Hãy hỏi chuyên gia chăm sóc mắt của bạn về tần suất bạn cần kiểm tra mắt.
Tiên lượng
Điều gì có thể xảy ra nếu tôi bị liệt vận nhãn cầu trong?
Liệt vận nhãn cầu trong có thể là một vấn đề tạm thời, nhưng bạn cũng có thể gặp một số triệu chứng trong suốt quãng đời còn lại. Điều đó phụ thuộc vào nguyên nhân ban đầu gây ra bệnh. Các tình trạng như đa xơ cứng và một số bệnh tự miễn dịch cũng có thể gây ra liệt vận nhãn cầu trong kéo dài hơn.
Những người bị liệt vận nhãn cầu trong do nhiễm trùng thường sẽ cải thiện sau khi nhiễm trùng được điều trị và không để lại di chứng lâu dài.
Bạn có nhiều khả năng gặp các triệu chứng lâu dài hơn nếu bạn đã bị đột quỵ, xuất huyết hoặc chấn thương sọ não, hoặc nếu bạn bị đa xơ cứng. Mức độ phục hồi của mắt và thị lực sẽ phụ thuộc vào thời gian cung cấp máu cho não và dây thần kinh bị gián đoạn.
Hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn về những gì bạn có thể mong đợi và cách bạn có thể kiểm soát các triệu chứng của mình.
Sống chung với INO
Khi nào tôi nên đi khám bác sĩ?
Đi khám bác sĩ ngay khi bạn nhận thấy bất kỳ thay đổi nào ở mắt hoặc thị lực của bạn.
Đến phòng cấp cứu nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào sau đây:
- Bạn không thể di chuyển mắt.
- Mất thị lực đột ngột (một phần hoặc toàn bộ).
- Đau mắt dữ dội.
- Bạn nhìn thấy những vệt sáng hoặc đốm đen mới trong mắt.
Những câu hỏi nào tôi nên hỏi bác sĩ?
- Mắt tôi sẽ bị ảnh hưởng trong bao lâu?
- Thị lực của tôi có bị thay đổi vĩnh viễn không?
- Tôi sẽ cần những phương pháp điều trị nào?
- Tôi nên kiểm tra mắt bao lâu một lần trong tương lai?
Các câu hỏi thường gặp
Sự khác biệt giữa liệt vận nhãn cầu trong và lác mắt là gì?
Liệt vận nhãn cầu trong xảy ra khi có tổn thương đến bó dọc giữa và các dây thần kinh kiểm soát chuyển động của mắt.
Lác mắt (mắt lé) là thuật ngữ chung cho bất kỳ tình trạng nào khiến mắt bạn không thể thẳng hàng với nhau. Thông thường, sáu cơ kiểm soát chuyển động mắt phối hợp với nhau và hướng cả hai mắt của bạn theo cùng một hướng. Những người bị lác mắt gặp khó khăn trong việc kiểm soát chuyển động mắt vì có điều gì đó ảnh hưởng đến các cơ đó.
Liệt vận nhãn cầu trong giả là gì?
Liệt vận nhãn cầu trong giả (pseudo-INO) gây ra các triệu chứng tương tự đôi khi có vẻ giống như liệt vận nhãn cầu trong, nhưng nó là một rối loạn khác ảnh hưởng đến mắt.
Liệt vận nhãn cầu trong giả thường do bệnh nhược cơ gây ra. Bệnh nhược cơ gây ra yếu cơ trên khắp cơ thể. Nếu sự yếu cơ đó ảnh hưởng đến các cơ xung quanh mắt, bạn có thể mất khả năng kiểm soát chuyển động mắt. Hãy đến gặp bác sĩ nếu bạn nhận thấy bất kỳ sự yếu cơ mới nào.
