Tổng quan
Phình động mạch chủ là gì?
Động mạch chủ là động mạch lớn nhất trong cơ thể. Nó vận chuyển máu và oxy từ tim đến các bộ phận khác của cơ thể. Động mạch chủ có hình dạng như một cây gậy uốn cong. Động mạch chủ lên dẫn máu từ tim đi lên. Động mạch chủ xuống đi ngược xuống bụng.
Chứng phình động mạch có thể phát triển ở bất kỳ động mạch nào. Phình động mạch chủ xảy ra khi có sự suy yếu ở thành động mạch chủ. Áp lực của máu bơm qua động mạch gây ra một chỗ phình ra như bong bóng ở khu vực yếu của động mạch chủ. Chỗ phình này được gọi là phình động mạch chủ.
Các loại phình động mạch chủ
Có hai loại phình động mạch chủ chính, ảnh hưởng đến các khu vực khác nhau của cơ thể:
- Phình động mạch chủ bụng (AAA): Xảy ra ở phần động mạch chủ đi qua bụng.
- Phình động mạch chủ ngực (TAA): Xảy ra ở phần động mạch chủ nằm trong ngực.
Tần suất mắc bệnh
Phình động mạch chủ bụng phổ biến hơn gấp 4 đến 6 lần ở nam giới. Bệnh ảnh hưởng đến khoảng 1% nam giới từ 55 đến 64 tuổi. Tỷ lệ mắc bệnh tăng lên theo độ tuổi. Khả năng mắc bệnh tăng lên đến 4% sau mỗi 10 năm.
Phình động mạch chủ bụng xảy ra thường xuyên hơn phình động mạch chủ ngực. Điều này có thể là do thành động mạch chủ ngực dày và khỏe hơn thành động mạch chủ bụng.
Triệu chứng và nguyên nhân
Yếu tố nguy cơ của phình động mạch chủ
Tiền sử gia đình và lối sống có thể ảnh hưởng đến nguy cơ phát triển phình động mạch chủ. Phình động mạch chủ thường xảy ra ở những người:
- Hút thuốc lá.
- Trên 65 tuổi.
- Là nam giới.
- Có tiền sử gia đình bị phình động mạch chủ.
- Bị cao huyết áp (tăng huyết áp).
Nguyên nhân gây phình động mạch chủ
Nguyên nhân gây phình động mạch chủ thường không rõ, nhưng có thể bao gồm:
- Xơ vữa động mạch (hẹp động mạch).
- Viêm động mạch.
- Các bệnh di truyền, đặc biệt là những bệnh ảnh hưởng đến mô liên kết (như hội chứng Marfan và hội chứng Ehlers-Danlos).
- Chấn thương động mạch chủ.
- Nhiễm trùng, chẳng hạn như giang mai.
Triệu chứng của phình động mạch chủ
Trong nhiều trường hợp, người bệnh không biết mình bị phình động mạch chủ. Phình động mạch thường không gây ra bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi nó vỡ.
Nếu phình động mạch vỡ, đó là một tình trạng cấp cứu y tế cần được điều trị ngay lập tức. Gọi cấp cứu 115 nếu bạn hoặc ai đó bạn đang ở cùng có các triệu chứng của vỡ phình động mạch.
Các triệu chứng của vỡ phình động mạch xảy ra đột ngột và có thể bao gồm:
- Chóng mặt hoặc choáng váng.
- Tim đập nhanh.
- Đau ngực dữ dội, đau bụng hoặc đau lưng đột ngột.
Phát hiện phình động mạch chủ trước khi nó vỡ là cơ hội tốt nhất để phục hồi. Khi phình động mạch chủ phát triển, bạn có thể nhận thấy các triệu chứng bao gồm:
- Khó thở hoặc hụt hơi.
- Cảm thấy no ngay cả sau một bữa ăn nhỏ.
- Đau ở bất cứ nơi nào phình động mạch đang phát triển (có thể ở cổ, lưng, ngực hoặc bụng).
- Đau hoặc khó nuốt.
- Sưng cánh tay, cổ hoặc mặt.
Biến chứng của phình động mạch chủ
Nếu phình động mạch chủ vỡ, nó sẽ gây chảy máu trong. Tùy thuộc vào vị trí của phình động mạch, vỡ phình động mạch có thể rất nguy hiểm – thậm chí đe dọa tính mạng. Với điều trị kịp thời, nhiều người có thể hồi phục sau khi vỡ phình động mạch.
Phình động mạch chủ đang phát triển cũng có thể dẫn đến rách (bóc tách động mạch chủ) ở thành động mạch. Bóc tách cho phép máu rò rỉ giữa các lớp của thành động mạch. Điều này gây ra sự thu hẹp của động mạch. Động mạch bị hẹp làm giảm hoặc chặn lưu lượng máu từ tim đến các khu vực khác. Áp lực máu tích tụ trong thành động mạch cũng có thể khiến phình động mạch vỡ.
Chẩn đoán và xét nghiệm
Chẩn đoán phình động mạch chủ
Nhiều chứng phình động mạch phát triển mà không gây ra triệu chứng. Bác sĩ thường phát hiện ra những chứng phình động mạch này trong quá trình kiểm tra sức khỏe định kỳ hoặc tầm soát.
Nếu bạn có nguy cơ cao phát triển phình động mạch chủ – hoặc có bất kỳ triệu chứng phình động mạch nào – bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm hình ảnh. Các xét nghiệm hình ảnh có thể tìm và giúp chẩn đoán phình động mạch chủ bao gồm:
- Siêu âm bụng.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT scan).
- Chụp cộng hưởng từ (MRI).
Quản lý và điều trị
Điều trị phình động mạch chủ chưa vỡ
Nếu bạn bị phình động mạch chủ chưa vỡ, bác sĩ sẽ theo dõi chặt chẽ tình trạng của bạn. Nếu bạn có các yếu tố nguy cơ phát triển phình động mạch chủ, bác sĩ cũng có thể khuyên bạn nên tầm soát thường xuyên.
Mục tiêu điều trị là ngăn ngừa phình động mạch phát triển lớn đến mức làm rách động mạch hoặc vỡ. Đối với những chứng phình động mạch nhỏ hơn, chưa vỡ, bác sĩ có thể kê đơn thuốc để cải thiện lưu lượng máu, giảm huyết áp hoặc kiểm soát cholesterol. Tất cả đều có thể giúp làm chậm sự phát triển của chứng phình động mạch và giảm áp lực lên thành động mạch.
Các loại phẫu thuật phình động mạch chủ
Phình động mạch lớn có nguy cơ bóc tách hoặc vỡ có thể cần phẫu thuật. Bác sĩ có thể sử dụng một trong các loại thủ thuật phẫu thuật sau đây để điều trị phình động mạch chủ:
- Phẫu thuật mở: Bác sĩ phẫu thuật rạch một đường lớn ở bụng hoặc ngực để tiếp cận động mạch chủ. Sau đó, bác sĩ sẽ thay thế phần bị phình bằng một ống ghép.
- Sửa chữa phình động mạch chủ bằng nội mạch (EVAR): Bác sĩ phẫu thuật đưa một ống thông (ống mỏng, linh hoạt) vào động mạch chủ qua một vết rạch nhỏ ở háng. Sau đó, bác sĩ sẽ đặt một ống ghép được luồn qua ống thông vào vị trí phình động mạch. Ống ghép sẽ giúp tăng cường thành động mạch và ngăn ngừa vỡ.
Những điều cần lưu ý sau phẫu thuật phình động mạch chủ
Phục hồi sau phẫu thuật phình động mạch mất một tháng hoặc lâu hơn. Bác sĩ sẽ tiếp tục theo dõi bạn để tìm những thay đổi đối với chứng phình động mạch, sự phát triển hoặc các biến chứng. Hầu hết mọi người đều có kết quả tích cực sau phẫu thuật.
Tất cả các ca phẫu thuật đều có rủi ro. Các biến chứng có thể xảy ra sau phẫu thuật bao gồm:
- Rò rỉ máu xung quanh ống ghép (gọi là rò nội mạch).
- Ống ghép di chuyển khỏi vị trí đã đặt.
- Hình thành cục máu đông.
- Nhiễm trùng.
Phòng ngừa
Phòng ngừa phình động mạch chủ
Cao huyết áp, cholesterol cao hoặc sử dụng các sản phẩm thuốc lá làm tăng nguy cơ phát triển phình động mạch chủ. Bạn có thể giảm nguy cơ bằng cách duy trì một lối sống lành mạnh. Điều này bao gồm:
- Ăn một chế độ ăn uống lành mạnh cho tim.
- Tập thể dục thường xuyên.
- Duy trì cân nặng khỏe mạnh.
- Bỏ hút thuốc và sử dụng các sản phẩm thuốc lá.
Tiên lượng
Tiên lượng cho người bị phình động mạch chủ
Với sự theo dõi và điều trị cẩn thận, bác sĩ có thể giúp bạn kiểm soát chứng phình động mạch chủ. Tốt nhất là đội ngũ y tế có thể xác định và chăm sóc chứng phình động mạch chủ trước khi nó vỡ.
Nếu phình động mạch chủ vỡ, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức. Nếu không được điều trị kịp thời, vỡ phình động mạch chủ có thể gây tử vong. Cả phẫu thuật mở và phẫu thuật nội mạch đều có thể điều trị thành công vỡ phình động mạch chủ.
Sống chung với bệnh
Khi nào cần gọi bác sĩ?
Bạn nên gọi cho bác sĩ nếu bạn gặp phải:
- Mất ý thức (ngất xỉu).
- Huyết áp thấp.
- Tim đập nhanh.
- Đau ngực, bụng hoặc lưng dữ dội, đột ngột.
Những câu hỏi nên hỏi bác sĩ
Bạn có thể muốn hỏi bác sĩ:
- Tôi có nguy cơ phát triển phình động mạch chủ không?
- Làm thế nào tôi biết mình có bị phình động mạch chủ không?
- Tôi có thể thực hiện những bước nào để ngăn ngừa phình động mạch chủ bị bóc tách hoặc vỡ?
- Những thay đổi lối sống nào sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh phình động mạch chủ?
