Tổng quan
Thiếu máu ác tính (pernicious anemia) là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu vitamin B12. Đây là một bệnh tự miễn, trong đó cơ thể không thể hấp thụ vitamin B12 từ thức ăn. Vitamin B12 rất quan trọng cho sự hình thành hồng cầu khỏe mạnh, có chức năng vận chuyển oxy đi khắp cơ thể. Khi thiếu vitamin B12, số lượng hồng cầu giảm, dẫn đến thiếu máu và các vấn đề sức khỏe khác.
Bệnh có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm trước khi các triệu chứng trở nên rõ ràng. Nếu không được điều trị, thiếu máu ác tính có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng và không hồi phục cho hệ thần kinh. May mắn thay, bệnh có thể được kiểm soát bằng cách bổ sung vitamin B12, thường là qua đường tiêm hoặc uống.
Thiếu máu ác tính ảnh hưởng đến cơ thể như thế nào?
Thuật ngữ “ác tính” (pernicious) mang ý nghĩa gây hại. Thiếu máu ác tính có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều hệ thống trong cơ thể, bao gồm:
- Hệ thần kinh: Thiếu vitamin B12 có thể dẫn đến tổn thương thần kinh, gây ra các triệu chứng như tê bì, ngứa ran ở tay chân, khó đi lại, mất trí nhớ và thay đổi tâm trạng.
- Hệ tiêu hóa: Bệnh có thể gây ra các vấn đề tiêu hóa như chán ăn, buồn nôn, táo bón hoặc tiêu chảy.
- Tim mạch: Thiếu máu kéo dài có thể gây ra các vấn đề về tim mạch, chẳng hạn như nhịp tim nhanh hoặc khó thở.
- Miệng: Viêm lưỡi, loét miệng và cảm giác nóng rát ở lưỡi là những triệu chứng thường gặp.
Ai dễ mắc thiếu máu ác tính?
Thiếu máu ác tính thường gặp ở những người từ 60 đến 80 tuổi, đặc biệt là những người gốc Bắc Âu. Tuy nhiên, bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và mọi chủng tộc. Theo ước tính, tỷ lệ mắc bệnh ở Hoa Kỳ là khoảng 151 trên 100.000 người.
Triệu chứng và Nguyên nhân
Các triệu chứng của thiếu máu ác tính là gì?
Các triệu chứng của thiếu máu ác tính rất đa dạng và có thể khác nhau ở mỗi người. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng thường tăng lên theo thời gian nếu không được điều trị. Ở giai đoạn sớm, các triệu chứng có thể nhẹ và dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh lý khác.
Một số triệu chứng sớm thường gặp bao gồm:
- Mệt mỏi và suy nhược
- Da xanh xao
- Khó thở, đặc biệt khi gắng sức
- Chóng mặt, choáng váng
- Đau đầu
- Chán ăn
- Khó tiêu
Triệu chứng do thiếu vitamin B12 kéo dài
Thiếu vitamin B12 kéo dài do thiếu máu ác tính có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng cho hệ thần kinh. Các triệu chứng thần kinh có thể bao gồm:
- Lú lẫn, mất phương hướng
- Suy giảm trí nhớ ngắn hạn
- Trầm cảm
- Mất thăng bằng, khó đi lại
- Tê bì và ngứa ran ở tay và chân
- Khó tập trung
- Dễ cáu gắt, thay đổi tính cách
- Ảo giác
- Hoang tưởng
- Thoái hóa thần kinh thị giác gây ảnh hưởng đến thị lực
Có thể mắc thiếu máu ác tính mà không có triệu chứng không?
Có. Cơ thể có khả năng dự trữ vitamin B12 từ thức ăn. Quá trình sử dụng vitamin B12 dự trữ này diễn ra chậm chạp, có thể mất từ ba đến năm năm để cạn kiệt. Sau khi dự trữ cạn kiệt, có thể mất thêm vài năm nữa trước khi các triệu chứng thiếu máu ác tính xuất hiện.
Nguyên nhân nào gây ra thiếu máu ác tính?
Thiếu máu ác tính là một bệnh tự miễn, xảy ra khi hệ miễn dịch tấn công các tế bào trong niêm mạc dạ dày và tế bào thần kinh. Phản ứng tự miễn này ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ vitamin B12 của cơ thể.
Các kháng thể do hệ miễn dịch tạo ra cũng chặn một protein quan trọng gọi là yếu tố nội tại (intrinsic factor). Bình thường, yếu tố nội tại gắn kết với vitamin B12 từ thức ăn và vận chuyển chúng đến các tế bào đặc biệt ở ruột non. Từ đó, vitamin B12 được hấp thụ vào máu và vận chuyển đến tủy xương, nơi nó được sử dụng để tạo ra các tế bào hồng cầu mới. Quá trình này không thể xảy ra khi hệ miễn dịch chặn yếu tố nội tại.
Ngoài ra, bạn cũng có thể bị thiếu vitamin B12 nếu:
- Phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ dạ dày, loại bỏ các tế bào sản xuất yếu tố nội tại. Khoảng một nửa số người phẫu thuật cắt dạ dày để điều trị béo phì bị mất các tế bào này.
- Phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ ruột non, làm giảm khả năng hấp thụ vitamin B12.
- Mắc hội chứng tăng sinh vi khuẩn ruột non (SIBO). SIBO xảy ra khi có quá nhiều vi khuẩn không có lợi trong ruột non. Những vi khuẩn này có thể sử dụng hết vitamin B12 trước khi ruột non có thể hấp thụ.
- Sử dụng một số loại thuốc, bao gồm thuốc kháng sinh điều trị nhiễm trùng, thuốc điều trị tiểu đường và thuốc chống động kinh, có thể ảnh hưởng đến nồng độ vitamin B12.
- Bị nhiễm sán dây. Bạn có thể bị nhiễm sán dây do ăn cá nấu chưa chín kỹ. Sán dây ăn vitamin B12.
- Ăn chay trường (vegan) hoặc chế độ ăn chay không cung cấp đủ vitamin B12.
- Mắc các bệnh lý ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa như bệnh celiac hoặc bệnh Crohn, gây khó khăn cho việc hấp thụ vitamin B12.
- Mắc các bệnh tự miễn nội tiết, chẳng hạn như suy tuyến cận giáp và bệnh Graves, làm tăng nguy cơ phát triển thiếu máu ác tính.
Chẩn đoán và Xét nghiệm
Chẩn đoán thiếu máu ác tính như thế nào?
Để chẩn đoán thiếu máu ác tính, bác sĩ sẽ tiến hành:
- Khám sức khỏe tổng quát: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, các triệu chứng hiện tại và các yếu tố nguy cơ có thể gây thiếu vitamin B12.
- Kiểm tra thần kinh: Bác sĩ sẽ kiểm tra các dấu hiệu của tổn thương thần kinh, chẳng hạn như phản xạ, cảm giác và khả năng phối hợp.
- Xét nghiệm máu:
- Công thức máu: Để đánh giá số lượng và hình thái của các tế bào máu, đặc biệt là hồng cầu. Trong thiếu máu ác tính, hồng cầu thường to hơn bình thường (macrocytic anemia).
- Nồng độ vitamin B12: Để xác định xem cơ thể có bị thiếu vitamin B12 hay không.
- Xét nghiệm kháng thể: Để tìm kháng thể kháng yếu tố nội tại hoặc kháng tế bào thành dạ dày. Sự hiện diện của các kháng thể này cho thấy bệnh có thể là do tự miễn.
- Nồng độ axit methylmalonic (MMA) và homocysteine: Nồng độ MMA và homocysteine thường tăng cao khi thiếu vitamin B12.
- Nội soi dạ dày: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định nội soi dạ dày để kiểm tra niêm mạc dạ dày và lấy mẫu sinh thiết để phân tích.
Quản lý và Điều trị
Điều trị thiếu máu ác tính như thế nào?
Do cơ thể không thể hấp thụ vitamin B12 qua đường tiêu hóa, nên phương pháp điều trị chính là bổ sung vitamin B12 qua đường tiêm bắp. Sau khi nồng độ vitamin B12 trở lại bình thường, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung vitamin B12 liều cao bằng đường uống.
Trong quá trình điều trị, bác sĩ sẽ theo dõi chặt chẽ tình trạng của bạn. Nếu có vi khuẩn trong ruột gây cản trở quá trình hấp thụ vitamin B12, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng sinh.
Sau khi điều trị bao lâu thì tôi sẽ cảm thấy khỏe hơn?
Nhiều người bắt đầu cảm thấy khỏe hơn chỉ sau vài ngày điều trị. Tuy nhiên, có thể mất vài tuần điều trị thường xuyên để nhận thấy những thay đổi đáng kể và tình trạng bệnh được cải thiện.
Tôi có cần điều trị hoặc bổ sung vitamin B12 suốt đời không?
Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, nhưng hầu hết những người bị thiếu máu ác tính cần bổ sung vitamin B12 suốt đời.
Phòng ngừa
Làm thế nào để giảm nguy cơ mắc thiếu máu ác tính?
Bạn không thể ngăn ngừa thiếu máu ác tính do nguyên nhân tự miễn. Tuy nhiên, bạn có thể giảm nguy cơ thiếu vitamin B12 bằng cách:
- Nhận biết các bệnh lý, phương pháp điều trị và hoạt động có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ vitamin B12 của cơ thể.
- Tham khảo ý kiến bác sĩ nếu bạn lo lắng về nguy cơ thiếu máu ác tính và các biện pháp phòng ngừa thiếu vitamin B12.
Tiên lượng
Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi bị thiếu máu ác tính?
Hầu hết mọi người bắt đầu cảm thấy khỏe hơn sau khi bắt đầu điều trị. Thiếu máu ác tính không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng việc tăng cường bổ sung vitamin B12 có thể loại bỏ hầu hết các triệu chứng. Tuy nhiên, các biến chứng thần kinh của thiếu máu ác tính có thể tồn tại dai dẳng ngay cả sau khi nồng độ vitamin B12 đã được phục hồi hoàn toàn. Nếu bạn gặp phải tình trạng này, hãy hỏi bác sĩ về các phương pháp điều trị khác có thể giúp giảm bớt các triệu chứng.
Sống chung với bệnh
Làm thế nào để tự chăm sóc bản thân?
Nếu bạn bị thiếu máu ác tính, bạn cần bổ sung vitamin B12 thường xuyên suốt đời. Các nguyên nhân khác gây thiếu vitamin B12 có thể được cải thiện bằng cách tăng cường bổ sung vitamin B12 trong chế độ ăn uống. Một số loại thực phẩm giàu vitamin B12 bao gồm:
- Ngũ cốc ăn sáng có bổ sung vitamin B12.
- Thịt (thịt bò, gan, thịt gia cầm, cá).
- Trứng và các sản phẩm từ sữa (sữa, sữa chua, pho mát).
- Thực phẩm tăng cường vitamin B12, chẳng hạn như đồ uống làm từ đậu nành và bánh mì kẹp thịt chay.
Tôi nên đi khám bác sĩ bao lâu một lần?
Bác sĩ có thể khuyên bạn nên tái khám thường xuyên để theo dõi việc bổ sung vitamin B12, nồng độ vitamin B12 và sức khỏe tổng quát của bạn.
Những câu hỏi nào nên hỏi bác sĩ?
Các triệu chứng của thiếu máu ác tính có thể mất nhiều năm mới xuất hiện. Bạn có thể ngạc nhiên khi biết mình mắc một bệnh có thể gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Dưới đây là một số câu hỏi bạn có thể muốn hỏi bác sĩ:
- Tại sao tôi bị thiếu máu ác tính?
- Mức độ thiếu vitamin B12 của tôi nghiêm trọng đến mức nào?
- Liệu điều trị có thể ngăn ngừa các bệnh lý nghiêm trọng hơn không?
- Việc bổ sung một lượng lớn vitamin B12 có gây ra tác dụng phụ nào không?
- Thay đổi chế độ ăn uống có giúp ích gì không?
- Tôi ăn chay trường. Tôi có thể tiếp tục ăn theo cách mình đã chọn không?
Những loại thiếu vitamin nào khác có thể gây thiếu máu?
Bạn có thể bị thiếu máu do thiếu vitamin nếu chế độ ăn uống của bạn không cung cấp đủ vitamin B6 hoặc axit folic.
